Η συμβολική πορεία του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνα

url :  https://www.ellopos.gr/phil-sherrard-pletho.asp

9 Σελίδες

Σελ 2

Επιπλέον, η θέση του Αριστοτέλη στη λατινική Δύση είχε επηρεαστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από άλλους παράγοντες. Πρώτον, τα έργα του ήταν γνωστά μόνο μέσω μεταφράσεων, αρχικά από τους άραβες, αργότερα από τα ελληνικά. Δεύτερον, και πιο σημαντικό, υπήρχε μια έλλειψη γνώσης οποιουδήποτε άλλου αρχαίου συγγραφέα, του οποίου οι εργασίες να μπορούν να σταθούν δίπλα σ’ αυτές του Αριστοτέλη ή να συγκριθούν μαζί τους. Οι επιπτώσεις του γεγονότος ότι ο  Αριστοτέλης κυριάρχησε σχεδόν αποκλειστικά πάνω στη διανοητική εξέλιξη του ύστερου Μεσαίωνα στη Δυτική Ευρώπη, το λιγότερο μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα, είναι τεράστιες. Εάν οι εργασίες οποιουδήποτε άλλου μεγάλου συγγραφέα της αρχαιότητας –του Πλωτίνου[8], για παράδειγμα– ήταν διαθέσιμες, αυτή η εξέλιξη μπορεί να ήταν πολύ διαφορετική.  

Η δυτική Ευρώπη δεν ήταν, ωστόσο, όλη η Ευρώπη. Μάλιστα, από τη σκοπιά της διανόησης, κατά τους μεσαιωνικούς αιώνες το κύριο ρεύμα της ευρωπαϊκής ιστορίας δεν αντιπροσωπεύτηκε από τη λατινική Δύση αλλά από το Βυζάντιο. Και όταν οι εργασίες του Ακινάτη άρχισαν να μεταφράζονται στα ελληνικά, έγιναν αμέσως αντικείμενο εξονυχιστικής έρευνας από ανθρώπους οι  οποίοι όχι μόνο γνώριζαν πολύ καλά τον Αριστοτέλη –όσο κανείς ποτέ στη Δύση– από τα πρωτότυπα έργα του και από τα έργα των σχολιαστών του, αλλά και για τους οποίους, επίσης, ο Αριστοτέλης δεν ήταν κατά κανένα τρόπο η μόνη και κορυφαία αυθεντία, ακόμα και μεταξύ των «εθνικών» φιλοσόφων. Οι θεολόγοι του Βυζάντιου ήταν εξίσου εξοικειωμένοι με τον Πλάτωνα[9] και τους νεοπλατωνικούς, όπως και με τον Αριστοτέλη. Αν και ο Ιουστινιανός είχε κλείσει την Ακαδημία των Αθηνών το 529, μέχρι τον 6ο αιώνα ο Πλατωνισμός είχε «ενσωματωθεί», και αυτός, στην ανατολική χριστιανική παράδοση μέσα από τις εργασίες Αλεξανδρινών, όπως ο Κλήμης[10] και ο Ωριγένης[11], Καππαδοκών, όπως ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης[12], και από τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη[13]. Και οι μεταγενέστεροι βυζαντινοί θεολόγοι, ακόμη κι αν χρησιμοποιούσαν τον αριστοτελισμό ως μέθοδο, παρέμεναν πιστοί στην παλαιότερη παράδοση. Αυτό δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι σημαντικές μορφές, όπως ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός[14] κατά τον 7ο αιώνα και ο Φώτιος[15] κατά τον 9ο, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αριστοτελικοί. Από τον Μάξιμο τον Ομολογητή[16], που ενστερνίστηκε και ανέπτυξε τα γραπτά του Αριστοτέλη, και, δια μέσω του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου[17], μέχρι τον Νικόλαο Καβάσιλα[18] και τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά[19], η θεολογία του Βυζαντίου είχε μυστικό και ενατενιστικό χαρακτήρα, ήταν μια θεολογία «που δεν αποδεικνύει την αλήθεια, αλλά την εκθέτει γυμνή, σε σύμβολα, έτσι ώστε η ψυχή, αλλοιωμένη από την ιερότητα και το φως, να εισχωρεί μέσα της χωρίς τη λογική»[20].

Επιπροσθέτως, μια πιο αμιγής πλατωνική φιλοσοφική παράδοση, εκφρασμένη από μορφές όπως ο Μιχαήλ Ψελλός[21], ο Ιωάννης Ιταλός[22] και ο Γεώργιος Γεμιστός, στεκόταν παράπλευρα και συχνά αμφισβητούσε αυτή τη θεολογία. Ήταν ο Γεώργιος Γεμιστός αυτός που, κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Φλωρεντίας το 1439, πρώτος κατέδειξε στη λατινική Δύση, στο έργο του Περί ων Aριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται[23], ότι ο Αριστοτέλης, συγκρινόμενος με τον Πλάτωνα, όχι μόνο δεν συμφωνούσε με τον Χριστιανισμό κατά τον τρόπο που πίστευαν μέχρι τότε, αλλά όσον αφορά ορισμένες από τις αρχές του θα μπορούσε ακόμα και να ειπωθεί ότι ήταν δυνατόν να του προσαφθεί η κατηγορία του αθεϊσμού[24]. Έτσι, ο Γεμιστός ήταν ο πρώτος που, με έγκυρο τρόπο, επιτέθηκε στην ηγεμονία του Αριστοτέλη στη δυτική σκέψη. Έχει επιπλέον μελετηθεί η υπόθεση ότι η ίδρυση της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας ήταν άμεσο αποτέλεσμα της επιρροής του Γεμιστού: ότι υποστήριξε την τοποθέτηση του Μαρσίλιο Φιτσίνο[25] (Marsilio Ficino), μεταφραστή των Ερμητικών Κειμένων (Corpus Hermeticum)[26], ως πρώτου προέδρου της και ότι οι διδασκαλίες και το πνεύμα της Ακαδημίας σηματοδότησαν ένα ρήγμα στο –αυστηρά προσδιορισμένο από τους σχολαστικούς– αριστοτέλειο σύμπαν. Έτσι, ένα μέρος από τη συμβολική σημασία της πορείας του Γεμιστού μπορεί να γίνει κατανοητό.

 

Αρχική ||| Επόμενη σελίδα