Κ. Καστοριάδης, Ἔγκλειστοι τοῦ ἐπιστημονικοῦ σπηλαίου
Τὰ σταυροδρόμια τοῦ λαβύρινθου (μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, Ἀθήνα 1991, ἀποσπάσματα ἀπὸ τὶς σελ. 262-4)
Ἡ ἐπιστήμη εἶναι θέσμιση μὲ τὸ πιὸ ἰσχυρὸ καὶ βαρῦνον νόημα τοῦ ὅρου, καὶ ὁλοένα καὶ περισσότερο κεντρικὴ θέσμιση τοῦ σύγχρονου κόσμου. Ὡς τέτοια, εἶναι πιασμένη ἀπὸ τὰ ὑλικὰ μέσα, τὶς ὀργανωτικὲς μορφές, τὶς ἰδέες ποὺ παίρνει ἀπ' αὐτὸν καὶ ποὺ τοῦ δίνει. Ὅμως κάθε θέσμιση, εἶναι ἀδράνεια ποὺ τὴν ὑπο-τείνει ἕνας μύθος: ἂν τὴν ἀφήσουμε ἐλεύθερη, ἐξακολουθεῖ νὰ κινεῖται πρὸς τὴν ἴδια κατεύθυνση μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα· ἡ ἀμφισβήτηση τῆς ἀξίας, τῶν μεθόδων, τοῦ προσανατολισμοῦ, τῶν ἀποτελεσμάτων της, ἰσοδυναμεῖ μὲ εἰκονοκλασία.
Αὐτὸ τὸ ἀνήκειν στὸ σύστημα τῆς σύγχρονης κοινωνικῆς ὀργάνωσης μεταγράφεται σὲ μιὰ διαίρεση τῆς ἐργασίας ποὺ φτάνει στὸν παραλογισμό· ὅπως καὶ στὸ σύγχρονο ἐργοστάσιο, τὸ ἀποτέλεσμα τῆς παραπάνω διαίρεσης εἶναι ὅτι τὸ συνολικὸ νόημα τῶν διεργασιῶν δὲν τὸ κατέχει πιὰ κανένας, οὔτε οἱ διευθύνοντες. Ἐδῶ, ὅπως καὶ σ' ὅλα τὰ ἄλλα πεδία, αὐτὸ ἐκφράζεται μὲ τὸ ἀκόλουθο τυπικὸ φαινόμενο τῶν νεωτερικῶν κοινωνιῶν: τὴν κατασκευὴ τῆς καθυστέρησης σὲ κλίμακα ἀκόμα μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν κλίμακα τῆς ‘προόδου’, ἀποτέλεσμα τῆς συνύπαρξης ἑνὸς γοργοῦ ρυθμοῦ μεταβολῆς καὶ μιᾶς πεισματικῆς ἀντίστασης στὸν θεσμικὸ μετασχηματισμό: δὲν χρειάζεται μᾶλλον νὰ ὑπενθυμίσουμε ἐδῶ τὴ συμβολὴ τοῦ παράγοντα αὐτοῦ στὴν κρίση τῆς σύγχρονης ἐκπαίδευσης.
Πρβλ.: Ντυμόν, Προτεσταντισμός και ατομικισμός * Το βιο-μηχανικό πρόταγμα * Ἀρέντ, Ἡ πλάνη ὡς ἐπιστήμη * Μάμφορντ, Ἡ μηχανοποίηση τῶν ἐπιστημῶν
